Wczesna wiosna to pora roku pełna kontrastów – zarówno pogodowych, jak i temperaturowych. W marcu i kwietniu pogoda bywa wyjątkowo dynamiczna: ciepłe, słoneczne dni przeplatają się z gwałtownym ochłodzeniem, silnym wiatrem i przelotnymi opadami. Właśnie w tym przejściowym okresie często pojawiają się pierwsze gradowe incydenty. Choć wiele osób kojarzy grad głównie z letnimi burzami, to jego występowanie wczesną wiosną jest zjawiskiem meteorologicznie uzasadnionym. Cechą charakterystyczną tego czasu są wyraźne różnice termiczne pomiędzy nagrzewającą się powierzchnią ziemi a nadal chłodnymi masami powietrza na wyższych wysokościach atmosferycznych. Takie warunki sprzyjają powstawaniu silnych prądów konwekcyjnych i chmur burzowych, które są środowiskiem idealnym do formowania się gradu. Już przy pierwszych wiosennych burzach – często poprzedzonych dniami z dodatnimi temperaturami – można zaobserwować krótkotrwałe, lecz intensywne opady drobnych kulistych bryłek lodu.
Grad formuje się w chmurach burzowych typu cumulonimbus, które osiągają wysokość nawet do 10–12 kilometrów. Ich struktura umożliwia istnienie wielu warstw termicznych – od dodatnich temperatur przy podstawie, po ujemne w górnych partiach. Gdy ciepłe, wilgotne powietrze unosi się ku górze, zaczyna się ochładzać i dochodzi do kondensacji pary wodnej. Na odpowiedniej wysokości woda zaczyna zamarzać – powstają zalążki gradzin. Kluczową rolę odgrywają tu silne prądy wstępujące, które unoszą te drobiny wielokrotnie w górę i w dół w obrębie chmury. Każdy taki cykl powoduje oblepianie się kolejnych warstw wody, które ponownie zamarzają. W ten sposób gradzina „rośnie”, aż osiągnie taką masę, że prądy powietrzne nie są już w stanie jej podtrzymać i spada na ziemię. Rozmiar gradu zależy więc od siły konwekcji i struktury chmury. Do jego powstania niezbędne są więc odpowiednio silne różnice temperatur, duża wilgotność oraz niestabilność atmosferyczna – wszystkie te czynniki występują właśnie w okresie przedwiośnia, kiedy powierzchnia ziemi nagrzewa się szybciej niż powietrze nad nią.
Choć opady gradu mogą wydawać się jedynie ciekawostką meteorologiczną, w rzeczywistości stanowią poważne zagrożenie. Nawet drobne gradziny mogą uszkadzać młode rośliny, wybijać szyby, powodować wgniecenia w karoseriach samochodów, a przy intensywnych opadach – niszczyć dachy, panele fotowoltaiczne czy elementy infrastruktury miejskiej. Dla ludzi przebywających na zewnątrz, szczególnie w otwartym terenie, grad może być niebezpieczny fizycznie – uderzenia większych bryłek lodu mogą prowadzić do urazów głowy czy złamań. W przypadku ekstremalnych zjawisk, gradziny osiągają nawet 5–7 cm średnicy, a prędkość ich spadania przekracza 100 km/h. Meteorolodzy monitorują takie zjawiska za pomocą radarów dopplerowskich, które pozwalają na wykrycie silnych prądów wstępujących i struktury wewnętrznej chmur. W pomiarach istotną rolę odgrywają także anemometry i radiosondy, które dostarczają danych o prędkości i kierunku wiatru – kluczowych dla oceny rozwoju burz konwekcyjnych. Wczesna identyfikacja ryzyka opadów gradu pozwala na wydawanie ostrzeżeń meteorologicznych, a tym samym ograniczenie potencjalnych szkód. Mimo że grad trwa zwykle zaledwie kilka minut, jego skutki mogą być odczuwalne przez długi czas – szczególnie w rolnictwie czy transporcie. Dlatego tak ważne są dokładne obserwacje i nowoczesne metody pomiarowe, które pozwalają śledzić to gwałtowne, choć krótkotrwałe zjawisko.