Mikroplastik to drobne cząstki tworzyw sztucznych o średnicy poniżej 5 mm, powstające zarówno w wyniku rozpadu większych odpadów, jak i będące składnikami produktów takich jak odzież czy kosmetyki. Trafia do środowiska przez przeróżne źródła – od fragmentacji plastiku z opakowań, butelek, tekstyliów, przez emisje związane z produkcją, aż po zużycie wyrobów syntetycznych. Obecność mikroplastiku stwierdzono we wszystkich elementach środowiska: w wodach powierzchniowych, glebie, powietrzu, żywności, a nawet w ludzkim organizmie – w płucach, wątrobie, nerkach, mózgu, krwi oraz łożysku. Zauważano go również w odległych rejonach, jak Alpy czy Arktyka, co dowodzi globalnego zasięgu tego zanieczyszczenia. Cząstki te mogą pochodzić także z włókien odzieży syntetycznej i dywanów, rozpadając się pod wpływem tarcia i zahaczając się o drobinki kurzu; następnie wraz z powietrzem przedostają się na duże odległości. Równocześnie mikro- i nanoplastiki stanowią nośnik toksyn, mogą wiązać węglowodory aromatyczne, metale ciężkie (np. ołów, kadm, rtęć) czy PFAS, które są uwalniane do organizmów podczas inkorporacji tych cząstek. Przenikając do ludzkiego ciała, mogą powodować cytotoksyczność, stres oksydacyjny, stany zapalne, zaburzenia bariery jelitowej oraz neurotoksyczność – dostarczają toksycznych substancji zarówno bezpośrednio, jak i poprzez zniszczenie naturalnych procesów biologicznych.
Temperatura pełni fundamentalną rolę w nasilaniu zagrożeń związanych z mikroplastikiem. W miarę ocieplania się środowiska, proces degradacji plastiku przyspiesza: pod wpływem wymiennych warunków cieplnych i podczerwieni następuje fragmentacja, w wyniku czego powstaje więcej i jeszcze mniejszych cząstek – mikro oraz nanoplastików. Dodatkowo, wyższe temperatury sprzyjają uwalnianiu szkodliwych związków chemicznych – monomerów, plastyfikatorów, ftalanów, BPA – które szybciej dyfundują z cząstek do otoczenia i organizmów. W warunkach podwyższonej temperatury cząstki łatwiej przechodzą przez ściany komórkowe, a ich rozszerzanie i kurczenie mechaniczne generuje nowe szczeliny i powierzchnię adsorpcyjną. Eksperymenty in vitro potwierdzają, że w wyższych temperaturach mikroplastik uwalnia kilkukrotnie więcej cząstek niż w temperaturze pokojowej – np. podgrzewając wodę butelkowaną do 25 °C mijanki, uwalnia się kilkaset tysięcy cząstek na litr, ale przy 70 °C – miliony, a przy 95 °C nawet dziesiątki milionów. W glebie i wodach przyspieszone czynniki abiotyczne i biologiczne (mikrobiologiczne) degradowania tworzyw są intensyfikowane przez ciepło i wilgoć, co dodatkowo zwiększa liczbę nowych cząstek. Ponadto cieplejsze środowisko zmienia równowagę sorpcji metali ciężkich na cząstkach plastiku – np. przy wyższej temperaturze mikroplastik absorbuje bardziej kadm i inne pierwiastki, powodując że może stać się silniejszym nośnikiem toksyn w łańcuchu troficznym.
Ekspozycja na mikro- i nanoplastiki jest związana z licznymi skutkami zdrowotnymi i ekologicznymi. U organizmów wodnych udowodniono zaburzenia filtracji, spadek reprodukcji, zapalenia genów i uszkodzenia immunologii; podobne efekty obserwuje się w glebie, gdzie mikroorganizmy są zaburzone, co osłabia żyzność i bezpieczeństwo żywnościowe. U ludzi wykryto stan zapalny w płucach (astma, przewlekłe zapalenia), uszkodzenia jelit, wątroby, nerek, hormonalne i rozrodcze – a także potencjalne powiązania z chorobami neurologicznymi, takimi jak demencja i zaburzenia rozwoju u płodów. Nanoplastiki mogą przekraczać barierę krew–mózg i osadzać się w tkankach, szczególnie u osób z chorobami neurodegeneracyjnymi – w jednym badaniu stwierdzono 3‑5‑krotnie wyższe stężenia w mózgach pacjentów z demencją. Powodują też stres oksydacyjny, stan zapalny całego organizmu i zaburzenia metaboliczne. Wraz z rosnącą temperaturą efekt toksyczny się nasila, co w kontekście globalnego ocieplenia zwiększa realne zagrożenie.
Skuteczna redukcja tego zagrożenia wymaga wielu działań. Przede wszystkim ograniczenia użycia jednorazowego plastiku – rezygnacja z butelek PET, opakowań, plastikowych toreb, kubków i sztućców na rzecz stali, szkła czy ceramiki – może zmniejszyć naszą ekspozycję nawet o kilkadziesiąt procent. Należy unikać podgrzewania żywności w plastiku (w mikrofali czy przy sterylizacji butelek), ograniczyć używanie woreczków i saszetek polietylenowych (np. w herbacie), wybierać papierowe torebki lub napary luźne – badania wykazały, że jedna plastikowa torebka do herbaty może uwolnić miliardy cząstek. Ważne są też regulacje – zakazy mikrogranulek w kosmetykach, normy dotyczące czystości wody i powietrza, ograniczenia emisji mikroplastików z produkcji i transportu. Technologie – filtry do prania/tkanin, oczyszczalni, biodegradacja przez bakterie (np. bakterie PET), rozwój metod fotokatalitycznych i termicznych – to perspektywa na usuwanie mikroplastiku z wody i gleby. Równocześnie wymagane są badania – monitorowanie stężeń w wodzie, powietrzu, glebie i żywności, szczególnie nanoform; stworzenie standardów pomiarowych i schematów oceny ryzyka. Edukacja i świadomość społeczeństwa – informowanie o skutkach, promowanie alternatyw, wspieranie lokalnych i globalnych akcji czystości oraz zaangażowanie obywatelskie, wspiera postawy redukujące plastiki w codziennym życiu.