Jesień to czas, gdy coraz częściej spoglądamy w niebo, obserwując klucze ptaków lecących w charakterystycznych formacjach. Migracje ptaków od wieków fascynują ludzi – to nie tylko zjawisko przyrodnicze, ale i sygnał nieuchronnie zmieniających się pór roku. W Polsce wiele gatunków opuszcza swoje lęgowiska, by spędzić zimę w cieplejszym klimacie. Już w sierpniu odlatują jerzyki i kukułki, które kierują się aż do Afryki. We wrześniu rozpoczyna się masowa wędrówka bocianów białych, jaskółek, żurawi czy czajek. Październik to czas, gdy odlatują m.in. krzyżówki, gęsi zbożowe oraz szpaki, a niektóre gatunki, takie jak kosy czy rudziki, przemieszczają się tylko na krótsze dystanse, często zatrzymując się w zachodniej Europie. Ten złożony kalendarz migracyjny jest dowodem na to, jak różnorodne strategie przetrwania wykształciły ptaki.
Powodem wędrówki jest przede wszystkim dostępność pożywienia. Ptaki owadożerne, takie jak jaskółki, nie mają szansy przetrwać zimy w Polsce, ponieważ brak owadów oznacza głód. Bociany czy żurawie z kolei muszą szukać miejsc, gdzie zimą znajdą wystarczająco dużo pokarmu w postaci drobnych zwierząt i roślin. Ważnym czynnikiem jest także temperatura – chociaż wiele gatunków radzi sobie z chłodem, to kombinacja zimna i braku pokarmu sprawia, że wędrówka jest dla nich jedyną strategią. Ptaki migrują dzięki wrodzonemu instynktowi, a w orientacji pomagają im gwiazdy, położenie słońca, pola magnetyczne Ziemi i charakterystyczne elementy krajobrazu. To fascynujący przykład, jak natura wyposażyła je w zdolności pozwalające na przetrwanie długiej, często niebezpiecznej podróży.
W ostatnich dekadach ornitolodzy obserwują jednak zmiany w zachowaniach migracyjnych. Wiele gatunków odlatuje wcześniej niż dawniej, a niektóre – jak gęsi czy żurawie – skracają swoje trasy, zimując bliżej Polski. Zjawisko to wiąże się przede wszystkim ze zmianami klimatu: cieplejsze zimy w Europie Zachodniej sprawiają, że nie ma potrzeby lecieć tak daleko, aby znaleźć odpowiednie warunki. Z kolei długotrwałe susze i upały w Afryce zmniejszają dostępność pokarmu, dlatego ptaki decydują się na wcześniejszy odlot, by zdążyć znaleźć korzystniejsze miejsca. Dodatkowo wpływ ma także działalność człowieka – rozwój rolnictwa, powstawanie sztucznych zbiorników wodnych czy zmiany w krajobrazie mogą sprzyjać osiedlaniu się ptaków bliżej. Wszystko to pokazuje, że kalendarz natury jest coraz bardziej dynamiczny i dostosowuje się do globalnych zmian środowiskowych.